Aktualne problemy sukcesji rodzinnej

Blisko 830 tys. polskich firm to firmy rodzinne. Zdarza się, że po śmierci nestora dobrze funkcjonujące przedsiębiorstwo zaczyna podupadać. Sukcesorzy nie zawsze chcą podejmować odpowiedzialność za rodzinny biznes lub też brak im odpowiednich kompetencji czy umiejętności, żeby podtrzymać jego prowadzenie. Innym problemem dotyczącym skutecznej sukcesji rodzinnej działalności może okazać się zbyt długa lista osób uprawnionych do dziedziczenia. Następcom łatwiej sprzedać przedsiębiorstwo i podzielić się kwotą z transakcji niż wspólnie zarządzać firmą i dalej ją rozwijać. Przeszkodą bywają także postanowienia umów spółek,  można tutaj wymienić chociażby kwestię dopuszczalności zmiany wspólnika w spółkach osobowych, czy umowne ograniczenia związane z dziedziczeniem udziałów w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością. Czy proponowane przepisy o fundacji rodzinnej zmienią rzeczywistość polskich rodzinnych spółek?

Polskie prawo przede wszystkim skupia się na ochronie jednostkowych interesów spadkobierców lub wspólników spółek, przez co realizacja wizji założyciela firmy, w przypadku jego przejścia na emeryturę lub ustąpienia z funkcji zarządczych, może okazać się utrudniona.  Brak jest środków prawnych, które pozwalałyby na kontynuację działalności oraz pomnażanie majątku w perspektywie dłuższej niż dwa pokolenia. Spadkodawca ma utrudnioną możliwość zadbania o sukcesorów w dalszej linii dziedziczenia, co pozwoliłoby zapobiec dzieleniu majątku na coraz mniejsze części. Projektodawca zauważył, że konieczne jest wprowadzenie skutecznego mechanizmu, który pozwoli na integrację majątku oraz zarządzanie nim w sposób umożliwiający zachowanie aktywności w sferze gospodarczej i dostarczanie środków utrzymania przyszłym pokoleniom.

Cele nowej instytucji

Rozwiązaniem na wskazane problemy mają być przepisy o fundacji rodzinnej (druk nr 2798). Celem planowanych zmian, jest kompleksowe wzmocnienie rozwiązań do przeprowadzenia procesów sukcesyjnych poprzez wprowadzenie instytucji gwarantującej kontynuację rodzinnej działalności i gromadzenie majątku, przy jednoczesnym zatrzymaniu kapitału w kraju dla późniejszych pokoleń. Projektowane rozwiązanie ma na celu ochronę majątku przed podziałem oraz ma umożliwić jego pomnażanie, np. poprzez dalsze inwestycje. Zadaniami fundacji rodzinnej mają być gromadzenie i   zarządzanie majątkiem przekazanym przez fundatora i inne osoby oraz zapewnienie środków dla wskazanych przez niego beneficjentów – w szczególności dla bliskich mu osób.

Projekt ustawy o fundacji rodzinnej reguluje kwestie ustanawiania, organizacji, funkcjonowania, rozwiązania i likwidacji fundacji rodzinnej oraz prawa i obowiązki fundatora i beneficjenta. Dodatkowo wprowadza zmiany w prawie do zachowku oraz określa reguły opodatkowania fundacji rodzinnej.

Fundacja rodzinna będzie mogła wykonywać działalność gospodarczą w zakresie:

• zbywania mienia, którego jest posiadaczem lub właścicielem, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia,
• najmu, dzierżawy lub udostępniania na innej podstawie mienia, którego jest posiadaczem lub właścicielem,
• przystępowania i uczestnictwa w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych, spółdzielniach oraz podmiotach o podobnym charakterze mających swoją siedzibę w kraju lub zagranicą,
• nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze,
• udzielania pożyczek:
• spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały lub akcje,
• spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik,
• beneficjentom;
• obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej, w tym wypłatą świadczeń beneficjentowi,
• prowadzenia przedsiębiorstwa w ramach gospodarstwa rolnego.

Jak będzie działała fundacja rodzinna?

Fundator przekaże na rzecz fundacji majątek, a jej zadaniem będzie realizacja celów określonych przez fundatora. Dokumentem ustanawiającym fundację rodzinną będzie akt założycielski albo testament. Obok tych dokumentów najważniejszą rolę będzie odgrywał statut, który będzie zawierał najważniejsze aspekty działania tej instytucji oraz jej organów. Fundacja rodzinna uzyska osobowość prawną po wpisaniu jej do rejestru fundacji rodzinnych. Projekt wprowadza również możliwość dookreślenia kwestii organizacyjnych w drodze regulaminów. Fundatorem będzie mogła być wyłącznie osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Fundację może założyć więcej niż jedna osoba, nie ma wymogu spokrewnienia (z wyjątkami w przypadku ustanawiania fundacji rodzinnej na podstawie testamentu). Majątkiem fundacji będzie mienie, które fundator przeniesie na fundację. Należy nadmienić, że fundusz założycielski nie może być niższy niż 100.000 PLN.

Organy fundacji rodzinnej

Organem zarządzającym fundacji rodzinnej będzie zarząd, który będzie odpowiedzialny za realizację celów fundacji oraz podejmowanie czynności związanych z zapewnieniem jej płynności finansowej czy

wypłacalności. Projekt ustawy obejmuje obowiązkowe ustanowienie zgromadzenia beneficjentów, które w swojej kompetencji będzie miało za zadanie zachowanie ciągłości funkcjonowania pozostałych organów. Ponadto, jeżeli liczba beneficjentów przekroczy 25 osób, wymagane będzie powołanie rady nadzorczej.

Odpowiedzialność za zobowiązania

Wspomniany projekt ustawy reguluje również kwestię odpowiedzialności za zobowiązania fundatora powstałe przed ustanowieniem fundacji rodzinnej. Zgodnie z projektowanymi przepisami,  fundacja rodzinna będzie odpowiadać za nie solidarnie z fundatorem.

Dodatkowo fundacja rodzinna będzie mogła odpowiadać za obowiązki alimentacyjne fundatora, które powstały przed, jak również po ustanowieniu po tej instytucji, na zasadzie odpowiedzialności subsydiarnej.

Dopuszczalne będzie zakończenie działalności fundacji rodzinnej oraz jej likwidacja. O jej rozwiązaniu będą decydować organy w drodze uchwały, a w wyjątkowych przypadkach również sąd.

Zmiany w przepisach spadkowych

Projektowane zmiany zawierają też nowelizację przepisów Kodeksu cywilnego związanych ze spadkami. Zakładają, że fundusz założycielski fundacji rodzinnej będzie doliczany do spadku po fundatorze przez dziesięć lat od dokonania transferu mienia do fundacji rodzinnej. Wypłaty na rzecz beneficjenta, który jednocześnie będzie uprawniony do zachowku, będą zaliczane na poczet tego zachowku. Wprowadzono też rozwiązanie, które pozwoli uchronić fundację rodzinną od destabilizacji sytuacji finansowej w związku z obowiązkiem zapłaty zachowku. Dzięki temu będzie można żądać odroczenia płatności zachowku, jak również rozłożenia go na raty czy też obniżyć jego wysokość.

A co z podatkami?

Przede wszystkim przekazanie majątku do fundacji rodzinnej będzie zwolnione z opodatkowania. Jako osoby prawne fundacje rodzinne co do zasady będą podlegały opodatkowaniu podatkiem CIT, jednak objęte będą podmiotowym zwolnieniem z tego podatku. Zwolnienie te nie znajdzie jednak zastosowania do świadczeń dokonywanych na rzecz beneficjenta oraz mienia powstałego w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Stawka podatku, w przypadku świadczeń przekazywanych pośrednio lub bezpośrednio na rzecz beneficjentów będzie zryczałtowana i ma wynosić 15% podstawy opodatkowania, którą będzie przychód odpowiadający wartości świadczenia lub wartości przekazanego mienia. Podatek ma być płatny do 20 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym miało miejsce przekazanie świadczenia;

Natomiast same przesunięcia majątkowe z fundacji rodzinnych będą zwolnione z podatku od spadków i darowizn, pod warunkiem, że dotyczą beneficjentów, fundatorów lub ich spadkobierców. W przypadku nabycia przez osoby trzecie własności rzeczy lub praw majątkowych stanowiących mienie fundacji rodzinnej będą opodatkowane na zasadach ogólnych.

Co do zasady otrzymanie przez beneficjentów świadczeń z fundacji podlegać będzie opodatkowaniu podatkiem PIT wg. stawki 15%. Jednak wprowadzono zwolnienie poprzez powiązanie podatku PIT z podatkiem od spadków i darowizn, gdyż przewidziano całkowite zwolnienie z podatku mienia otrzymanego lub pozostawionego do dyspozycji dla fundatora oraz osób zaliczanych do grupy zero w stosunku do tego fundatora. Zwolnieniu podlegać będą również świadczenia alimentacyjne, jakie fundacja spełnia na rzecz swoich beneficjentów.

Nie są to jakieś nadzwyczajne prewencje, ale należy je uznać za dobry krok w regulowaniu sytuacji majątkowej polskich rodzinnych biznesów.

Od kiedy?

Proponowane zmiany, zgodnie z zapowiedzią, powinny zostać uchwalone już w I kwartale 2023 r., a ustawa ma wejść w życiu po upływie trzech miesięcy od dnia jej ogłoszenia.