W ostatnim czasie pojawił się wyrok NSA, który może budzić pewien niepokój u rolników będących podatnikami VAT, którzy na mocy decyzji organów państwowych muszą przekazać nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa za odszkodowaniem.

Zgodnie z orzeczeniem z 23 sierpnia br. (sygn. I FSK 83/18) przeniesienie prawa własności działki rolniczej w zamian za odszkodowanie, na podstawie tzw. specustawy drogowej stanowi czynność podlegającą opodatkowaniu VAT. Sprawa dotyczyła osoby, która prowadziła gospodarstwo rolne i była czynnym, zarejestrowanym podatnikiem VAT. W ocenie sądu wywłaszczona działka służyła do prowadzenia działalności gospodarczej przez rolnika. Zatem, jeżeli podatnik prowadził działalność opodatkowaną VAT (w tym przypadku działalność rolniczą) i składniki majątku były wykorzystywane do tej działalności gospodarczej, to zbywanie takich składników jest również tego typu działalnością, która podlega opodatkowaniu VAT.

Pewnie wielu rolników nie zdawało sobie sprawy, że w przypadku otrzymania odszkodowania za wywłaszczone gruntu będą musieli jeszcze zapłacić podatek VAT. W tym przypadku realna wartość odszkodowania może być nawet o 23 % mniejsza. Z czego to wynika?

Zgodnie z ustawą o podatku od towarów i usług (dalej: VAT), opodatkowaniu podlega czynność polegająca na przeniesieniu z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu lub przeniesienie z mocy prawa własności towarów (np. nieruchomości) w zamian za odszkodowanie.

Powołując się na te przepisy organ (Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej) stwierdził, że w tej sytuacji bez znaczenia jest fakt, że dostawa nie jest następstwem decyzji właściciela, lecz wynika z nakazu organu władzy publicznej lub z mocy samego prawa. Odszkodowanie w tym przypadku pełni funkcję wynagrodzenia za przeniesienie własności towarów, czyniąc tego rodzaju odpłatną dostawę. W konsekwencji, przeniesienie z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu lub przeniesienie z mocy prawa własności towarów (w tym np. nieruchomości) w zamian za odszkodowanie podlega opodatkowaniu VAT. Opodatkowaniu nie podlega samo odszkodowanie, lecz stanowiące dostawę towarów przeniesienie własności towarów w zamian za wynagrodzenie przyjmujące formę odszkodowania.

Przy czym spór dotyczył tego czy dana czynność podlega ustawie VAT czy nie , tylko czy rolnik jest podatnikiem VAT z tego tytułu, bo wtedy można dopiero nakładać na niego obowiązek opodatkowania odszkodowania – wynagrodzenia.  Rolnik wskazywał, że nie jest podatnikiem VAT z tego tytułu, gdyż nigdy nie zajmował i nie planuje zajmować się obrotem nieruchomościami. Gdyby nie decyzja wojewody dalej wykorzystywałby ziemie do działalności rolniczej. Organ natomiast wskazywał, że grunty nie zostały wyłączone z działalności gospodarczej rolnika do strefy prywatnej, a zatem stanowiły składnik majątkowy służący prowadzeniu działalności gospodarczej, którą jest również działalność rolnicza. Oznacza to, że dostawa działek, nie nastąpiła w ramach zarządu majątkiem prywatnym, lecz stanowiła zbycie dokonane w ramach prowadzonej przez podatnika działalności gospodarczej (gospodarstwa rolnego), w zamian za odszkodowanie za wywłaszczoną nieruchomość.

Co ciekawe ze stanowiskiem organu nie zgodził się gdański sąd, który rozpatrywał sprawę w pierwszej instancji. Sąd uznał, że organ niewłaściwie zinterpretował obowiązujące przepisy w zakresie określenia prowadzonej przez podatnika VAT działalności rolniczej. Sąd nie podziela stanowiska organu że działka w chwili jej sprzedaży (wywłaszczenia) nie stanowiła majątku osobistego rolnika, lecz służyła do prowadzenia działalności rolniczej. Sędziowie zwrócili uwagę na bardzo ciekawy aspekt a mianowicie, że na mocy decyzji lokalizacyjnej powyższa działka utraciła charakter gruntu rolnego związku z jej przeznaczeniem pod budowę drogi, co spowodowało, że stała się dla podatnika zbędna z punktu widzenia przedmiotu prowadzonej działalności gospodarczej. W związku z tym działka nie mogła stanowić przedmiotu wchodzącego w skład gospodarstwa rolnego rolnika opodatkowanego VAT, a więc stała się majątkiem osobistym jej właścicieli. W momencie wywłaszczenia działki właściciele zbywali zatem swój majątek osobisty.

Niestety Naczelny Sąd Administracyjny nie zgodził się z tym podejściem. W krótkim uzasadnieniu ustnym wskazał, że spór dotyczył kwestii czy w przypadku kiedy mamy do czynienia z przejęciem gruntu za odszkodowanie przez Skarb Państwa, w którym grunt ten wykorzystywany był do działalności rolniczej opodatkowanej VAT, transakcja taka podlega opodatkowaniu VAT, czy też nie. NSA uznało, że ważne jest to (zgodnie z wyrokami Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej – TSUE), że dostawa gruntów stanowiących część gospodarstwa rolnego w okolicznościach rozpoznawanej sprawy stanowi zatem dostawę dokonywaną przez podmiot prowadzący działalność gospodarczą. Co więcej, sąd powołują się na wyrok TSUE z 13 czerwca 2013 r. w sprawie C-62/12 (Kostov) wskazał, że osoba fizyczna, która już jest podatnikiem podatku od wartości dodanej w związku ze swoją działalnością (w tym przypadku prywatnego komornika) powinna zostać uznana za podatnika względem każdej innej działalności gospodarczej wykonywanej w sposób okazjonalny.

Wyrok NSA jest niekorzystny dla rolników, którzy są podatnikami VAT z tytułu prowadzonej rolnej działalności gospodarczej i zostali wywłaszczeni za odszkodowaniem decyzją wojewody. Jeżeli nie zostali odpowiednio poinformowani przez władze państwowe i nie ustalili, że kwota odszkodowania to kwota netto, będą musieli ekonomiczny ciężar zapłaty podatku.

Co ciekawe organizacje rolnicze zaczynając sobie zdawać z tego sprawę. Przykładowo zarząd KRIR w piśmie do Premiera zaproponował podjęcie działań legislacyjnych w celu zniesienia obowiązku zapłaty za podatek VAT. W odpowiedzi Ministerstwo Finansów przekazało wyjaśnienia, że przepisy ustawy VAT wskazują w jakich sytuacjach nastąpi takie opodatkowanie oraz że w części przypadków, rolnicy będą mogli skorzystać ze zwolnienia z VAT. Natomiast nie odniósł się do tego, czy są planowane całkowite zwolnienia w tym zakresie.

Urszula Płusa-Szpadzik, doradca podatkowy, Manager w Accreo