Share deal i asset deal to terminy opisujące dwa podstawowe typy transakcji realizowanych na różnych poziomach. Chociaż oba typy transakcji prowadzą do spełnienia tego samego celu, jakim jest nabycie kontroli (pośredniej lub bezpośredniej) nad określonymi składnikami majątku, to droga do jej osiągnięcia jest zupełnie różna, tak jak różne są również skutki obu transakcji.

W share deal, czyli w transakcji na udziałach, przedmiotem są uprawnienia w spółkach, czyli udziały czy akcje w spółkach kapitałowych. Asset deal to transakcja nabycia aktywów danego podmiotu. Szczególnym rodzajem transakcji na aktywach jest sprzedaż przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części i to ten rodzaj transakcji asset deal będzie omówiony w dalszej części artykułu.

Pierwszą zasadniczą różnicą jest podmiot sprzedający – w przypadku transferu udziałów są to wspólnicy/akcjonariusze danej spółki, zaś w przypadku zbycia przedsiębiorstwa (lub jego zorganizowanej części) – sama spółka. Nabycie udziałów (akcji) powoduje, że nabywca otrzymuje uprawnienia z nimi związane, takie jak prawo głosu, udziału w zysku, czy inne np. związane z likwidacją. Nie jest bezpośrednim właścicielem majątku zgromadzonego w spółce – ten dalej należy do spółki. Tak samo jednak jak jej zobowiązania – nabywca udziałów nie staje się bezpośrednio odpowiedzialny za ich spełnienie, pozostają one zobowiązaniami spółki. Ryzyko ekonomiczne ograniczone jest do wysokości kwoty, za którą nabyte zostały udziały (akcje).

W przypadku nabycia przedsiębiorstwa to nabywający staje się bezpośrednim właścicielem aktywów, stroną umów (uwzględniając konieczność uzyskania stosownych zgód). Sprzedaż przedsiębiorstwo obejmuje, zgodnie z art. 55¹ kodeksu cywilnego, wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych. W przypadku zbycia przedsiębiorstwa przedmiotem transakcji są jedynie aktywa, a nie zobowiązania. Z mocy prawa nabywca przedsiębiorstwa jest jednak odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa według stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć. Uregulowanie zasad odpowiedzialności za zobowiązania przedsiębiorstwa jest wobec tego jednym z głównych elementów regulowanych treścią umowy sprzedaży zawieranej pomiędzy stronami.

Będąc zaś w temacie odpowiedzialności warto w tym miejscu wskazać na istotne różnice między odpowiedzialnością sprzedawcy wobec nabywcy między oboma typami transakcji. Ustawowo, w przypadku transakcji share deal, odpowiedzialność zbywcy z tytułu rękojmi jest związana z wadami udziałów/akcji i nie dotyczy poszczególnych składników majątkowych w spółce. W przypadku sprzedaży przedsiębiorstwa, czyli transakcji typu asset deal, rękojmia obejmuje ewentualne wady fizyczne lub prawne sprzedawanych składników majątku. Co wymaga jednak podkreślenia w tym miejscu, strony w ramach umowy mogą bardzo różnie określić granice odpowiedzialności czy to kupującego czy, w szczególności, sprzedającego (i, jak pokazuje praktyka, korzystają z tych uprawnień). Rozszerzanie lub ograniczanie odpowiedzialności znajduje wyraz w całej gamie oświadczeń, zapewnień czy gwarancji składanych w ramach umów przenoszących własność czy to przedsiębiorstwa czy udziałów.

Inna jest również forma samych umów przenoszących własność. W przypadku share deal, zależy ona od przedmiotu transakcji (w udziałach – podpis notarialnie poświadczony, przy akcjach – zwykła forma pisemna, przy akcjach prostej spółki akcyjnej – forma dokumentowa). Sprzedaż przedsiębiorstwa powinna się odbyć w formie z podpisem notarialnie poświadczonych, chyba że w skład przedsiębiorstwa wchodzi aktywo wymagające dla skuteczności przeniesienia innej formy (np. w przypadku nieruchomości będzie to akt notarialny).

Sprzedaż przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części co do zasady wymaga uzyskania stosownych zgód korporacyjnych (z wyjątkiem dla spółek osobowych, które jednak mają zazwyczaj to uregulowane w ramach umów spółek). W przypadku transakcji typu share deal konieczne jest zbadanie, czy umowy lub statuty spółek nie wprowadzają jakiś ograniczeń w dysponowaniu udziałami/akcjami. Transakcja typu share deal powinna być również ujawniona czy to w rejestrze przedsiębiorców, czy w rejestrze akcjonariuszy.

Sprzedaż udziałów powinna być badana również pod kątem konieczności uzyskania stosownych zgód administracyjnych, z których wymienić trzeba zgłoszenie zamiaru koncentracji Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (jeżeli podmioty uczestniczące w transakcji osiągnęły określony poziom obrotów na rynku globalnym albo na rynku polskim), uzyskanie zgody Dyrektora Generalnego Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa (jeżeli jednym ze składników jest nieruchomość rolna i spełnione są określone ustawą o kształtowaniu ustroju rolnego wymogi), czy zgoda Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji (gdy nabywcą jest cudzoziemiec, spółka jest właścicielem nieruchomości i spełnione są wymogi określone ustawą o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców). W odniesieniu do zgody dyrektora KOWR zastrzeżenie to jest również aktualne w przypadku transakcji typu asset deal.

Podstawowe różnice pomiędzy transakcją na udziałach, a na składniku majątku jakim jest przedsiębiorstwo ujawniają się w zasadach opodatkowania tych transakcji, czy ich księgowemu rozliczeniu. W szczególności przychód ze sprzedaży udziałów jest oczywiście przychodem wspólnika, podczas gdy przychód ze sprzedaży przedsiębiorstwa przynależy do spółki. Szczegółowy opis różnic w tym zakresie zostanie przedstawiony w odrębnym wpisie.

Mikołaj Horbulewicz Adwokat