W dniu 16 marca br. do Komisji Europejskiej został przesłany zaktualizowany projekt programu Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki 2021–2027 (FENG). Zmiany te są wynikiem negocjacji projektu z KE. Program FENG 2021-2027 stanowi kontynuację dwóch wcześniejszych programów Innowacyjna Gospodarka 2007-2013 oraz Inteligentny Rozwój 2014-2020.

Założeniem programu jest budowa bardziej konkurencyjnej Europy poprzez wsparcie inteligentnej
i innowacyjnej transformacji gospodarczej oraz regionalnej łączności cyfrowej. Dzięki oferowanym funduszom europejskim, przedsiębiorcy zyskają szansę na rozwój kompetencji, prowadzenia prac badawczych oraz realizację innowacyjnych inwestycji. Oferta skierowana jest do szerokiej grupy beneficjentów: przedsiębiorstw, instytucji badawczych, konsorcjów przedsiębiorców czy też konsorcjów przedsiębiorców z organizacjami badawczymi, a także do instytucji otoczenia biznesu.

Budżet FENG wynosi około 7,9 mld EUR, a sam program pogrupowany został w cztery główne Priorytety:

1. „Wsparcie dla przedsiębiorców” (4,358 mld EUR),
2. „Środowisko sprzyjające innowacjom” (2,655 mld EUR),
3. „Zazielenienie przedsiębiorstw” (0,8 mld EUR),
4. „Pomoc Techniczna” (0,159 mld EUR).|

Z punktu widzenia przedsiębiorstw najciekawszym wydaje się Priorytet I „Wsparcie dla przedsiębiorców”, który stanowi ok. 55% budżetu programu oraz w ramach którego zdecydowano się na zupełnie nowe (modułowe) podejście do projektów. Zgodnie z założeniami obowiązkowym elementem każdego projektów będzie wybór co najmniej jednego z poniższych:

• moduł badawczo – rozwojowy
  Umożliwi finansowanie wszystkich lub wybranych elementów procesu badawczego – od badań przemysłowych, przez prace rozwojowe, w tym tworzenie demonstratora/prototypu, testowanie go (również z zaangażowaniem odbiorców ostatecznych). W ramach projektu, co jest nowością, dopuszczalna będzie wielokrotna realizacja niektórych etapów badań i prac rozwojowych, jeśli będzie to niezbędne dla uzyskania efektów możliwych do komercjalizacji. Efektem modułu B+R powinno być opracowanie innowacyjnego rozwiązania możliwego do wdrożenia w działalności gospodarczej.

• wdrożenie wyników badań
  Finansowanie wdrożenia w działalności przedsiębiorstwa wyników prac B+R, w formie innowacyjnych rozwiązań, spójnych w szczególności z obszarami krajowych inteligentnych specjalizacji, a także innych kosztów bezpośrednio związanych z tymi wdrożeniami.

Zakres projektu będzie mógł być uzupełniony, w zależności od zidentyfikowanych potrzeb przedsiębiorstwa, o moduły obejmujące m.in.:

• moduł inwestycji w infrastrukturę badawczo – rozwojową
  Możliwe będzie finansowanie inwestycji w infrastrukturę niezbędną do realizacji agendy badawczej na rzecz tworzenia innowacyjnych produktów lub usług spójnych, w szczególności z obszarami krajowych inteligentnych specjalizacji. Agenda badawcza będzie mogła być dofinansowana w ramach modułu „B+R” lub zrealizowana w całości z innych środków.

• rozwój kompetencji wśród pracowników i kadry zarządzającej
  Wsparcie udzielane w tym module umożliwia doskonalenie kompetencji pracowników i osób zarządzających (związanych z pracami B+R), zdobywanie przez nich nowych umiejętności oraz wiedzy, a także nabywania kwalifikacji, w tym kwalifikacji włączonych do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (ZSK), rozumiane jako formalne potwierdzanie posiadanych kompetencji.

• internacjonalizację i współpraca międzynarodowa
  Celem wsparcia jest promocja zagraniczna produktów lub usług przedsiębiorstwa. Wsparcie w tym zakresie może dotyczyć m.in. komercjalizacji wyników prac B+R za granicą, udziału w międzynarodowych łańcuchach dostaw, promocji produktów lub usług na rynkach zagranicznych, uzyskania ochrony praw własności przemysłowej poza Polską lub ich obrona. Limit kosztów na wydatki w w/w module będzie określony w kryteriach wyboru projektów.

• cyfryzację
  Wsparcie inwestycji związanych z zastosowaniem w przedsiębiorstwie rozwiązań zmierzających do cyfryzacji: produkcji, procesów, produktów, usług oraz modelu biznesowego. Wsparcie przeznaczone będzie również na podniesienie poziomu cyberbezpieczeństwa w przedsiębiorstwach. Z możliwości uzyskania wsparcia wykluczone będą natomiast wydatki na zakup oprogramowania biurowego, księgowego, systemy operacyjne komputerów osobistych wykorzystujących powszechnie znane i dostępne technologie.

• „zazielenianie” przedsiębiorstw
  Transformacja przedsiębiorstw w kierunku zrównoważonego rozwoju oraz gospodarki o obiegu zamkniętym, w tym rozwój nowych modeli biznesowych.  Moduł obejmuje wsparcie ekoprojektowania, przeprowadzania ocen środowiskowych i dotyczących cyklu życia produktu (Product Environmental Footprint (PEF), Life-Cycle Assessment (LCA), weryfikacji technologii środowiskowych (Environmental Technology Verification (ETV) oraz wdrożenie płynących z nich rekomendacji i wsparcie inwestycji w ramach zazieleniania przedsiębiorstw, w tym wdrożenie wyników B+R.

Modułowa koncepcja tworzenia projektów zakłada, że w ramach jednego projektu przedsiębiorcy będą mogli zrealizować kilka działań – od prac B+R nad danym rozwiązaniem, aż do jego komercjalizacji. Możliwe będzie również ukierunkowanie wsparcia na wyzwania związane z wdrażaniem Europejskiego Zielonego Ładu (EZŁ) w Polsce, z wyzwaniami cyfrowymi i społecznymi, w tym na działania na rzecz zwiększania dostępności produktów i usług dla osób napotykających bariery poznawcze i fizyczne.

Powyższe oznacza, iż priorytet 1. FENG będzie wdrażany w ramach dwóch ścieżek:

• ścieżki ogólnej, umożliwiającej wspieranie projektów określonych za pomocą modułów (obligatoryjnych oraz fakultatywnych). Ścieżka ta będzie umożliwiała współfinansowanie projektów firm z wyższym poziomem innowacyjności,
• dedykowanej wsparciu projektów, które będą realizować założenia EZŁ lub związanych z wyzwaniami cyfrowymi lub społecznymi. W ścieżce tej możliwym do zastosowania narzędziem oceny wybranych kryteriów będzie wykorzystanie algorytmów. W ramach tej ścieżki będą organizowane konkursy, w których modułem obowiązkowym będzie jeden z trzech modułów: wdrożeniowy, moduł zielony lub moduł cyfryzacji.

Wsparcie w ramach Priorytetu I kierowane będzie przede wszystkim do przedsiębiorstw z sektora MŚP, których w największym stopniu dotykają bariery działalności B+R i innowacyjnej. Z uwagi na niski poziom aktywności badawczo-rozwojowej oraz innowacyjnej na tle innych państw UE, wsparcie obejmować będzie również przedsiębiorstwa typu small mid-caps (nie więcej niż 499 pracowników), mid-caps (nie więcej niż 3000 pracowników) oraz pozostałe duże przedsiębiorstwa. Warunkiem wsparcia inwestycji produkcyjnych przedsiębiorstw innych niż MŚP i small mid-caps będzie konieczność współpracy z przedsiębiorstwami sektora MŚP.

Wsparcie w ramach 1. Priorytetu jest realizowane wyłącznie w formie dotacji oraz częściowo zwrotnej dotacji warunkowej. Moduły dot. prac B+R oraz infrastruktury B+R będą finansowane w formie dotacji (dot. wszystkich przedsiębiorstw), podobnie jak pozostałe moduły. Wyjątek będzie stanowić moduł wdrożenie wyników prac B+R, który będzie finansowany w formie dotacji warunkowej – część wsparcia (min. 50%) ma charakter zwrotny, a przedsiębiorcy zwracają je w zależności od uzyskanych efektów np. przychodów uzyskanych w wyniku realizacji projektu. 

Wsparcie będzie udzielane przez 2 Instytucje Pośredniczące (IP), do których projekty przypisywane są zależnie od typu Wnioskodawcy:

• Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) – wyłącznie MŚP i ich konsorcja;
• Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBR) – duże przedsiębiorstwa oraz konsorcja z MŚP i organizacjami badawczymi oraz organizacjami pozarządowymi, a także konsorcja MŚP z organizacjami badawczymi oraz organizacjami pozarządowymi.

Głównym celem Priorytetu II „Środowisko sprzyjające innowacjom” będzie wspieranie projektów o strategicznym znaczeniu dla polskiej gospodarki, w tym rozbudowy publicznej infrastruktury badawczej, transferu i komercjalizacji technologii powstających na uczelniach i w instytutach, a także wzmacnianie potencjału ośrodków innowacji takich jak akceleratory, klastry, instytucje badawcze oraz szerokie wsparcie start-upów. Realizacja Priorytetu II opiera się o 3 cele szczegółowe obejmujące m.in.:

• rozwijanie i wzmacnianie zdolności badawczych i innowacyjnych oraz wykorzystywanie zaawansowanych technologii.

Realizacja działań pozwoli na rozwijanie ekosystemu innowacji przez zapewnienie przedsiębiorcom i organizacjom badawczym wsparcia instytucjonalnego wspierającego rozwój inteligentnych specjalizacji, opracowanie i prowadzenie projektów badawczo-rozwojowych i innowacyjnych, jak również zwiększenie zdolności sektora nauki do współpracy, transfer technologii, w szczególności pochodzących z organizacji badawczych czy wsparcie inicjatyw wyselekcjonowanych na poziomie Unii Europejskiej (m.in. Seal of Excellence, IPCEI).  Instrumenty wskazane w tej części programu uwzględniają również wyzwania związane z zieloną i cyfrową transformacją gospodarki. Obszary wsparcia w ramach powyższego celu to przede wszystkim projekty pilotażowe i monitoringowe, animacje, sieciowanie, akademie innowacji, rozwój przedsiębiorstw rozpoczynających działalność innowacyjną INNOSTART, rozwój przedsiębiorstw poprzez wsparcie klastrów czy ośrodków innowacji. Działania w tych obszarach będą realizowane przy wykorzystaniu dotacji.

Wsparcie skierowane głównie do grup takich jak organizacje badawcze, podmioty zajmujące się transferem technologii, zespoły badawcze, indywidualni naukowcy, przedsiębiorcy. Instrumenty w ramach tego celu będą realizowane są przy wykorzystaniu dotacji w formie konkursowej i pozakonkursowej.

• czerpanie korzyści z cyfryzacji dla obywateli, przedsiębiorstw, organizacji badawczych i instytucji publicznych.
  Istotną częścią dostępnego wsparcia będzie wsparcie transformacji cyfrowej MŚP. Instrumenty wskazane w tej części programu uwzględniają również wyzwania związane z cyfrową transformacją gospodarki. Zastosowane instrumenty zostały podzielone na wsparcie transformacji cyfrowej polskich MŚP, współfinansowanie działań prowadzonych przez Europejskie Huby Innowacji Cyfrowych oraz współfinansowanie Centrów testów i eksperymentowania technologicznego sztucznej Inteligencji (AI).

• wzmacnianie trwałego wzrostu i konkurencyjności MŚP oraz tworzenie miejsc pracy w MŚP, w tym poprzez inwestycje produkcyjne.
  Działania w ramach powyższego celu adresować będą potrzebę wsparcia MŚP w zakresie umiędzynarodowienia ich działalności oraz pogłębienie współpracy w zakresie transferu technologii. Jednocześnie istotną częścią wsparcia będą instrumenty wspierające rozwój innowacyjnych spółek typu start-up/scale-up. Wsparcie skierowane będzie głównie do przedsiębiorców (w tym small mid-caps i mid-caps w ramach instrumentu gwarancyjnego i mieszanego), akceleratorów, w tym prowadzonych przez organizacje pozarządowe, czy podmiotów wdrażających instrumenty finansowe. Instrumenty realizowane będą w formie dotacji, instrumentów finansowych oraz połączeniu obu tych form.

• rozwijanie umiejętności w zakresie inteligentnej specjalizacji, transformacji przemysłowej i przedsiębiorczości.
  Realizacja działań pozwoli na rozwijanie ekosystemu innowacji przez zapewnienie przedsiębiorcom i organizacjom badawczym wsparcia instytucjonalnego wspierającego rozwój inteligentnych specjalizacji, opracowanie i prowadzenie projektów badawczo-rozwojowych i innowacyjnych. Instrumenty wskazane w tej części programu uwzględniają również wyzwania związane z zieloną i cyfrową transformacją gospodarki. Obszary wsparcia w ramach powyższego celu to przede wszystkim projekty pilotażowe i monitoringowe, animacje, sieciowanie, akademie innowacji, rozwój przedsiębiorstw rozpoczynających działalność innowacyjną INNOSTART, rozwój przedsiębiorstw poprzez wsparcie klastrów czy ośrodków innowacji. Działania w tych obszarach będą realizowane przy wykorzystaniu dotacji.

Ostatnim ważnym obszarem wsparcia w ramach FENG jest Priorytet III „Zazielenienie przedsiębiorstw”. Priorytet będzie opierał się na wsparciu projektów bezpośrednio przyczyniających się do realizacji celów Europejskiego Zielonego Ładu, w tym neutralności klimatycznej, zielonej transformacji gospodarki i zrównoważonego rozwoju.

Oferta dla przedsiębiorstw w Priorytecie III będzie obejmować zielony fundusz gwarancyjny, kredyt ekologiczny oraz projekty IPCEI. Najważniejsze działania będą dotyczyły realizacji następujących celów:

• wspieranie efektywności energetycznej i redukcji emisji gazów cieplarnianych.
  W ramach celu szczegółowego zaplanowano działania mające przyczynić się do zwiększenia efektywności energetycznej i ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, a tym samym przyczyniające się do osiągnięcia celów Europejskiego Zielonego Ładu, jak również krajowych dokumentów strategicznych.

• rozwój inteligentnych systemów i sieci energetycznych oraz systemów magazynowania energii poza transeuropejską siecią energetyczną (TEN-E).
  Finansowanie projektów polskich przedsiębiorstw uczestniczących w realizacji Ważnych Projektów Stanowiących Przedmiot Wspólnego Europejskiego Zainteresowania (tzw. projektów IPCEI). Finansowanie będzie dotyczyło projektów wpisujących się w cel szczegółowy związany z rozwojem inteligentnych systemów i sieci energetycznych, a także systemów magazynowania energii, w szczególności projektów dotyczących technologii wodorowych.

Projekty realizowane w ramach FENG 2021 – 2027, podobnie jak w poprzedniej perspektywie finansowej, będą musiały wpisywać się m.in. w Krajowe Inteligentne Specjalizacje oraz w szereg polityk horyzontalnych, takich jak równość szans i niedyskryminacji czy zrównoważonego rozwoju. Nowością w tym aspekcie jest zasada „do no significant harm” (DNSH), czyli „nie czyń znaczącej szkody”. W praktyce oznacza to, że wszystkie instrumenty finansowane z funduszy UE muszą być zgodne z zasadą DNSH, która odnosi się do 6 celów środowiskowych tj.:

• łagodzenie zmian klimatu,
• adaptacja do zmian klimatu,
• zrównoważone wykorzystywanie i ochrona zasobów wodnych i morskich,
• gospodarka o obiegu zamkniętym, w tym zapobieganie powstawaniu odpadów i recykling,
• zapobieganie zanieczyszczeniu i jego kontrola,
• ochrona i odbudowa bioróżnorodności i ekosystemów.

W Programie nie otrzymają wsparcie projekty, które nie będą zgodne z zasadą DNSH, a więc takie, które będą szkodziły środowisku. Dodatkowo, premiowane będą projekty dotyczące ekoinnowacji lub przedsięwzięcia przygotowane zgodnie z zasadami ekoprojektowania, jak również inne działania ukierunkowane na wdrożenie modelu gospodarki o obiegu zamkniętym.

Podsumowanie

Proces negocjacji Umowy Partnerstwa z Komisją Europejską już trwa, a zamknięcie całego procesu akceptacji Umowy planowane jest na początek II kwartału 2022 r. Już dziś przedsiębiorcy mogą się przygotowywać na uruchomienie pierwszych konkursów, gdyż jak widać na przykładzie Programu FENG, prace nad poszczególnymi Programami są zaawansowane.

Zespół EAST