Dnia 12 marca 2022 roku weszła w życie z mocą wsteczną od dnia 24 lutego 2022 r. Ustawa
o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, potocznie zwana specustawą o pomocy obywatelom Ukrainy (dalej: „Specustawa”).

Wobec znacznego napływu uciekających przed wojną obywateli Ukrainy na terytorium RP, koniecznym stało się uregulowanie zasad ich pobytu. Przedmiotowa Specustawa przewiduje szereg działań wspierająco-pomocowych, w tym ułatwień dotyczących legalizacji pobytu, czy też podejmowania zatrudnienia.  

Legalizacja pobytu

Zgodnie z postanowieniami Specustawy, wszyscy obywatele Ukrainy oraz ich małżonkowie, niezależnie od posiadanego obywatelstwa, którzy w związku z działaniami wojennymi przybyli na terytorium RP bezpośrednio z Ukrainy od dnia 24 lutego 2022 r. mogą zadeklarować zamiar pozostania na terytorium RP – wówczas ich pobyt uznawany będzie za legalny w okresie 18 miesięcy, licząc od dnia 24 lutego 2022 r., czyli do dnia 24 sierpnia 2023 r.

Obywatele Ukrainy oraz członkowie ich najbliższej rodziny, uciekający przed działaniami wojennymi i posiadający Kartę Polaka, mogą legalnie przebywać na terytorium RP również, jeśli do Polski przybyli z innego niż Ukraina państwa, po dniu 24 lutego 2022 r. Co do zasady ich pobyt uważa się za legalny również do dnia 24 sierpnia 2023 r.

Co ważne, obywatele Ukrainy zwolnieni są z obowiązku odbywania kwarantanny, czy okazywania testu z negatywnym wynikiem testu na COVID-19, po przekroczeniu granicy z Polską.

Uprawnienia dla osób, których pobyt uznaje się za legalny

Specustawa przewiduje szereg uprawnień o charakterze ekonomiczno-socjalnym dla osób przybyłych z Ukrainy, których pobyt na terytorium RP uznaje się za legalny.

Jednym z najistotniejszych uprawnień jest prawo do podjęcia pracy w Polsce w okresie legalnego pobytu, bez dodatkowych zezwoleń. Aby zatrudnić obywatela Ukrainy, pracodawca będzie zobowiązany jedynie, by w terminie 14 dni, licząc od dnia podjęcia pracy, powiadomić o zatrudnieniu właściwy Powiatowy Urząd Pracy. Pracodawca będzie mógł przesłać takie powiadomienie za pośrednictwem portalu: www.praca.gov.pl, podając następujące dane:

• dotyczące pracodawcy, powierzającego wykonywanie pracy obywatelowi z Ukrainy tj. swoją nazwę/ imię i nazwisko, adres, numer telefonu bądź służbowy e-mai, numer NIP, REGON/PESEL, symbol PKD),
• dotyczące pracownika – obywatela Ukrainy tj. imię i nazwisko, data urodzenia, płeć, obywatelstwo, rodzaj, numer i serię dokumentu podróży lub innego dokumentu stwierdzającego lub pozwalającego ustalić tożsamość oraz państwo, w którym wydano ten dokument, a także numer PESEL, jeżeli numer ten został mu nadany,
• rodzaj zawartej umowy,
• stanowisko lub rodzaj wykonywanej pracy,
• miejsce wykonywania pracy,
• symbol PKD oraz opis wykonywanej działalności związanej z pracą obywateli Ukrainy.

Niewypełnienie powyższego obowiązku informacyjnego, powoduje że wymagane jest uzyskanie zezwolenia na pracę.

Obywatele Ukrainy z zalegalizowanym pobytem mogą ponadto podejmować działalność gospodarczą na takich samych zasadach jak obywatele Polski. Specustawa przewiduje, że jedynym warunkiem jest uprzednie uzyskanie numeru PESEL. W razie, gdyby pobyt obywatela Ukrainy przestał być legalny, zostanie on automatycznie wykreślony z CEIDG.

Obywatelom Ukrainy legalnie przebywającym na terytorium RP przysługuje również prawo do zarejestrowania się w Powiatowych Urzędach Pracy i uznania za osobę bezrobotną albo poszukującą pracy. Oznacza to, że obywatele Ukrainy będą mogli korzystać z ułatwień w dostępie do rynku pracy tj. pośrednictwo pracy, doradztwo zawodowe, a także ze szkoleń.

Zmiany w podatku dochodowym

1. Zwolnienie podatkowe

Specustawa wprowadza nowe zwolnienie z podatku dochodowego dla świadczeń pieniężnych otrzymanych przez obywateli Ukrainy oraz otrzymaną pomoc humanitarną w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia 31 grudnia 2022 r.

Pojęcie „pomoc humanitarna”, zgodnie z intencją ustawodawcy, można traktować szeroko. W uzasadnieniu do projektu ustawy czytamy, że celowo odstąpiono od jej sprecyzowania, formy takiej pomocy mogą być bowiem bardzo różnorodne. Zamiarem ustawodawcy wyrażonym w uzasadnieniu jest, by zwolnienie z opodatkowania były „wszelkie świadczenia, niezależnie od ich rodzaju, a zatem pieniężne, rzeczowe oraz nieodpłatne świadczenia przekazane lub udostępniane uchodźcom”.

W uzasadnieniu znajdziemy też przykładowe wyliczenie: „Pomocą humanitarna może być zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych, tj. udostępnienie lokalu mieszkalnego, zapewnienie żywności. Pomocą taką może być w konkretnym przypadku sfinansowanie leczenia, czy też opłacenie nauki, czy kursów pozwalających na zmianę kwalifikacji zawodowych”.

Specustawa nie wprowadza żadnego limitu wysokości takiej pomocy.

2. Pomoc jako koszt uzyskania przychodu

Zgodnie z postanowieniami Specustawy, koszty wytworzenia lub cena nabycia rzeczy lub praw, które będą stanowiły darowizny na rzecz przeciwdziałania skutkom działań wojennych w okresie od dnia 24 lutego do dnia 31 grudnia 2022 r. będą kosztami uzyskania przychodu, jeśli przekazane zostaną do:

• organizacjom pożytku publicznego,
• jednostkom samorządu terytorialnego,
• Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych
• Podmiotom wykonującym na terytorium RP lub na terytorium Ukrainy działalność leczniczą lub działalność z zakresu ratownictwa medycznego.

Ponadto do kosztów uzyskania przychodu w okresie od 24 lutego 2022 r. do dnia 31 grudnia 2022 r. możliwe będzie zaliczenie również kosztów poniesionych w związku z nieodpłatnym świadczeniem, którego celem jest przeciwdziałanie skutkom działań wojennych na rzecz powyższych podmiotów.

Darowizny i nieodpłatne świadczenia, które otrzymały powyższe podmioty nie będą zaliczane do przychodów w okresie od 24 lutego 2022 r. do dnia 31 grudnia 2022 r.

Aby darowizna mogła stanowić koszt uzyskania przychodu, nie może zostać uprzednio zaliczona do kosztów podatkowych, w tym poprzez odpisy amortyzacyjne (art. 52zf ust. 1 ustawy o PIT oraz art. 38w ust. 1 ustawy o CIT).

Ponad to brzmienie aktualnych przepisów wskazuje, iż zaliczenie wartości darowizn do kosztów uzyskania przychodów uniemożliwi późniejsze odliczenie tej darowizny od dochodu w przypadku podatników płacących podatek PIT. Wyłączenie nie dotyczy podatników podatku CIT.

3. Możliwość odliczenia darowizn od podstawy opodatkowania

Podatnicy mają również inną możliwość zmniejszenia finansowego ciężaru pomocy. Osoby fizyczne jak i podatnicy podatku CIT mają możliwość w zeznaniu rocznym odliczenia od podstawy opodatkowania darowizn przekazanych na pomoc wskazaną w ustawie o działalności pożytku publicznego i wolontariacie.

Odliczenie dotyczy tylko darowizn przekazanych na rzecz organizacji pomocowych, gdy działalność takich podmiotów obejmuje prowadzenie działalności pożytku publicznego.

Ustawa umożliwia także odliczenie darowizn przekazanych organizacjom pomocowym działającym poza Polską, ale przynależących do Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Z uwagi na brak przynależności Ukrainy do UE oraz EOG, takie odliczenie nie jest więc możliwe w przypadku przekazania darowizny na rzecz ukraińskich organizacji.

Odliczeniu od podstawy opodatkowania podlega całość kwoty lub wartość przekazanej darowizny, przy czym odliczenie to nie może przekroczyć łącznie w roku podatkowym 6% dochodu/przychodu w przypadku podatników PIT oraz 10% dochodu w przypadku podatników CIT.

W przypadku, gdy przedmiotem darowizny są towary opodatkowane VAT, wówczas wartość darowizny do odliczenia stanowi wartość towaru wraz z kwotą VAT naliczonego, którego podatnik nie ma możliwości odliczyć.

Pamiętać również należy, że przekazanie darowizny musi zostać odpowiednio udokumentowane. Tylko wtedy możliwe jest jej odliczenie.

W przypadku darowizn pieniężnych wystarczające jest udokumentowanie darowizny dowodem wpłaty na rachunek bankowy.

W przypadku darowizn innych niż pieniężne konieczne jest natomiast sporządzenie dokumentu, z którego wynika wartość darowizny, i uzyskanie oświadczenia o jej przyjęciu.

Informacje dotyczące przekazanych darowizn trzeba także wykazać w zeznaniu rocznym, uwzględniając takie dane, jak wartość darowizny czy dane obdarowanego.

Darowizny przekazane na działalność charytatywno-opiekuńczą prowadzoną przez kościoły, podlegają w całości odliczeniu od podstawy opodatkowania, bez względu na ich wartość.

Zmiany w podatku VAT

Niezależnie od uchwalonej specustawy wprowadzono również zmiany dotyczące VAT. 5 marca 2022 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Finansów, które wprowadziło stawkę 0 proc. VAT dla nieodpłatnych dostaw towarów lub świadczenia usług na cele związane z pomocą ofiarom działań wojennych na Ukrainie . Stawka zerowa ma zastosowanie dla świadczeń dokonanych od 24 lutego 2022 r., czyli od momentu rozpoczęcia zbrojnej agresji przez Rosję na Ukrainę. W związku z czasowym charakterem rozporządzenia, stawka ta będzie mogła być stosowana wyłącznie do 30 czerwca 2022 r.

Stawkę 0% można zastosować, jeżeli:

– dostawa towarów lub świadczenie usług jest realizowane na rzecz: Agencji Rezerw Strategicznych, podmiotów leczniczych, jednostek samorządu terytorialnego, oraz

– podatnik zawarł pisemną umowę z jednym ze wskazanych wyżej podmiotów, z której będzie wynika, że darowane towary lub usługi są związane z pomocą poszkodowanym w wyniku rosyjskiej agresji na Ukrainę.

Katalog podmiotów na rzecz których musi odbywać się dostawa towarów lub usług jest zamknięty, a to oznacza, że wyklucza organizacje pozarządowe, które nieustępliwie niosą pomoc ofiarom wojny. W praktyce oznacza to, że np. od dostaw leków czy żywności przekazanych na tereny objęte wojną przedsiębiorcy i organizacje będące podatnikami VAT będą musieli zapłacić podatek od towarów i usług.

Karolina Ratyńska-Skwarło

Aplikant radcowski

Mateusz Kostro

Praktykant